Ñyé'án Búlu - Añgan 03 - Anyenyet Ê Biñgun Aa Bekõnõ' Ê Menjen
1. Bí á yé'é ñkóbán ê Búlu.
Èñgun é n'èfíá j'á võndè ê mõt a ê bo jam, ñgê ke ê tít j'a ê bo jam, ñgê k'ônòn w'á bo jam, ñgê ke ê jôm j'á bo jam, ñgê ke ê jam d'á bo jam. Biñgun bí n'abui aa bí ne mevál ê mevál.
Õnyenyet éñgun ô n'èñgun ású mõt a ê bo jam. Ású émek, tót ê bífíá biná:
me, õ, a, bí, mí, bê
2. Kõnõ' è n'èfíá j'á líti mboán ê jam. Bekõnõ'õ bê n'abui aa bê ne meválê mevál.
Kõnõ' anjen è n'èfíá j'á líti mboán ê jam, vedá jam éte é teke tyéndé. Bekõnõ' ê menjen bê n'abui. Bêkõnõ' ê menjen bèziñ b'á beleban ású mõt-a-binam bê ne:
betê, bilí, bôõ, bútu, fetê, lõô, ñgônõ, solô, sônõ, têle, tií, toó, tôõ, túmu, tyelê, veê, vúmáne, yá'a, yatê, zemê
Éyoñ wo kób'ajô, õ ne bámêtan ônyenyet éñgun aa kõnõ' anjen. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me veê.
Õ sônõ.
A yême.
Bí bútu.
Mí solô.
Bê fetê.
3. Zēn ê ya ê belan kõnõ' aa bifíá è ne náa õ táté aa èñgun. Õ kõ'õlán ê kõnõk. Biyoñ biziñ, õ kõ'õlán éfí'èfê ñgê kê bifíá. Bibêñ ê ya ê tõñ bí ne:
[ õnyenyet éñgun ] + [ kõnõ' anjen ] + [ õfát ]
[ õnyenyet éñgun ] + [ kõnõ' anjen ] + [ õfát + èwuñ ]
Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná:
Me bilí ntili.
Õ betê fán.
A bilí mvú.
Bí vúmáne Èsakóé.
Mí bilí món.
Mí bilí bón.
Bê lõô biñgá.
4. Õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me bilí monê nsílí.
Õ tôõ Èñgamba.
A bôõ sí aamõs.
Bí toó betaa nlam.
Mí bilí njùk.
Bê bútu nsêlek.
5. Bí tame kõ'õlanê bifíá. Tót ê bifíá biná:
káyàlê
têtelê
kôkõô
kúkuú
têtòó
kôkotô
6. Bí tame belan bifíá bíte. Tót ê mêjô maná:
Me toó têtòó.
Õ bôõ káyàlê.
A bôõ kôkõô.
Bí toó kôkotô.
Mí têle têtelê.
Bê têle kúkuú.
7. Wo belane kõnõ' anjen éyoñ wo líti náa jam é ne éyoñe jíná. Ñgê jam é lõte ya, wo bête ntótán yà bíñgun bílál ósú. Ajô te, tót ê bífíá biná:
mê, ô, á
Ajô te, anyenyet ê biñgun d'á tótêban aná:
me/mê
õ/ô
a/á
bí
mí
bê
Ñgê jam é lõte ya, wo tyéndè kõnõ' aa ntótán yà jôé èté. Bekõnõ'õ bê n'abui:
betê, mbetê
bilí, mbilí
bôõ, mbôõ
bútu, mbútu
lõô, nlõô
ñgônõ
solô, nsolô
sônõ, nsônõ
têle, ntêle
tií, ntií
toó, ntoó
tôõ, ntôõ
tyelê, ntyelê
veê, mveê
yême, ñyême
zemê, nzemê
Ású bive'án yà kõnõ'õ "bilí" aa "mbilí", tót ê mêjô maná:
Me bilí ntili. Mê mbilí ntili.
Õ bilí ñkõs. Ô mbilí ñkõs. Mí mbilí miñkõs.
A bilí bifaka. Bê mbilí bifaka.
8. Ású bive'án yà kõnõ'õ "toó" aa "ntoó", tót ê mêjô maná:
Me toó mbúan. Mê ntoó mbúan.
Õ toó nlõñgá. Ô ntoó nlõñgá.
Mí ntoó minlõñgá.
A toó balánda. Á ntoó balánda.
Bê toó balánda. Bê ntoó balánda.
9. Ású kõnõ'õ "betê" aa "mbetê", tót ê mêjô maná:
Me betê fôndõ. Mê mbetê fôndõ.
Õ betê nsêlek. Mí mbetê nsêlek.
A betê ñká'álé. Bê mbetê ñká'álé.
10. Ású kõnõ'õ "bôõ" aa "mbôõ", tót ê mêjô maná:
Me bôõ nsêlek. Mê mbôõ nsêlek.
Õ bôõ njóñ. Mí mbôõ njóñ.
A bôõ fálák. Bê bôõ fálák. Bê mbôõ fálák.
11. Ású bive'ela'a yà kõnõ'õ "têle" aa "ntêle", bá'álane mêjô maná:
Me têle têtelê. Mê ntêle têtelê.
Õ têle ñkōl. Ô ntêle ñkōl. Mí ntêle ñkōl.
A têle mfaká. Á ntêle mfaká. Bê ntêle mfaká.
12. Ású bive'ela'a yà kõnõ'õ "lõô" aa "nlõô", bá'álane mêjô maná:
Me lõô kábat. Mê nlõô bekábat.
Õ lõô ndá. Ô nlõô ndá. Mí nlõô mendá.
A lõô miñkōñ. Bê nlõô miñgòs.
13. Ású bive'ela'a yà kõnõ'õ "yême" aa "ñyême", bá'álane mêjô maná:
Me yême mbé. Mê ñyême mbé.
Õ yême mbotok. Ô ñyême mbotok.
A yême nsêlek. Á ñyême nsêlek. Bê ñyême nsêlek.
14. Ású bive'ela'a yà kõnõ'õ "sônõ" aa "nsônõ", bá'álane mêjô maná:
Me sônõ fôndõ. Mê nsônõ fôndõ.
Ô nsônõ nlõñgá. Mí nsônõ minlõñgá.
Á nsônõ fálák. Bê nsônõ fálák.
15. Ású bive'ela'a yà kõnõ'õ "tyelê" aa "ntyelê", bá'álane mêjô maná:
Me tyelê mbôñ. Mê ntyelê mbôñ.
Õ tyelê ñkòl. Ô ntyelê ñkòl. Mí ntyelê miñkòl.
A tyelê kolô. Á ntyelê kolô. Bê ntyelê bekolô.
16. Õnyelè 1. Mfá'á yà belan õnyenyet éñgun aa kõnõ' anjen, èbêñ ê yà tõñ é ne:
[ õnyenyet éñgun ] + [ kõnõ' anjen ] [+ èwuñ]
Ajô te, tátè'è aa èñgun. Kõ'õláane kõnõk. Biyoñ biziñ, õ ne kõ'õlan éwuñ.
Ású kõnõ'õ "bilí" ñgê ke "mbilí", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + bilí [ + biañ/mebiañ, bidí, bidìm, fémbé, kálate, bekálate, mbáñetê, món, ndá/mendá, mbêñ, mevak, meyok, mvólán, mvōm, mvú, njùk, nsílí/minsílí, ñkásá, sí, tondõ, nsílí, minsílí, ñkõs/miñkõs, tôk, metôk, zel]
16. Õnyelè 2. Ású kõnõ'õ "betê", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + betê [ + mbôñ ]
17. Õnyelè 3. Ású kõnõ'õ "tyelê", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + tyelê [ + mbé, ntúm ]
18. Õnyelè 4. Ású kõnõ'õ "toó", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + toó [+ ñka, mbôñ, mimbôñ ]
19. Õnyelè 5. Ású kõnõ'õ "bôõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + bôõ [+ nsêlek ]
20. Õnyelè 6. Ású kõnõ'õ "solô", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + solô [ + fálák ]
21. Õnyelè 7. Ású kõnõ'õ "lõô", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + lõô [ + ndá, mbúan, nsêlek, fán ]
22. Õnyelè 8. Ású kõnõ'õ "bôõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + têle [ + zēn, njóñ ]
23. Õnyelè 9. Ású kõnõ'õ "yême", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + yême [ + mbotok ]
24. Õnyelè 10. Ású kõnõ'õ "tií", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + tií [ + ntúm, ñkòl ]
25. Õnyelè 11. Ású kõnõ'õ "sônõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + sônõ [ + fálák, ñka, fôndõ ]
26. Õnyelè 12. Ású kõnõ'õ "ñgônõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + ñgônõ [ + nsêlek, bilók ]
27. Õnyelè 13. Ású kõnõ'õ "tôõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + tôõ [ + kál, Èñgamba ]
28. Õnyelè 14. Ású kõnõ'õ "veê", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + veê [ + balánda ]
29. Õnyelè 15. Ású kõnõ'õ "bútu", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + bútu [ + mbúán, nsêlek ]
30. Õnyelè 16. Ású ányelè õ ndeme bo, belá'an bêkõn'õ b'á líti náa jam é lõte ya:
[me/mê, õ/ô, a/á, bí, mí, bê] + [ntêle, ntoó, mveê, mbôõ, ntií, nsolô, nlõô, ntyelê, nsônõ, mbetê, ñgônõ, ñyême, ntôõ, mbútu, nzemê + [aa] [zá, bezá, jé, amú jé, ê vé]
Mimfèfè Bífíá
anjen (abui: menjen): _("state/état")_
kõnõ'õ menjen (abui: bekõnõ' ê menjen): _("verb(s) of state/verbes d'état")_
añgan (abui: mêñgan): _("lesson/leçon")_
èbêñ (abui: bibêñk): _("formula/formule")_
èla'é, èla'aés (abui: bila'és, bila'aé): _("comment/commentaire")_
èmek (abui: bimek): _("introduction/introduction")_
èwuñ (abui: biwuñ): _("complement/complément")_
èñgun (abui: biñgun): _("pronoun/pronom")_
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): _("previous/précédent")_
õnyenyet (abui: anyenyet): _("personal/personel")_
õnyenyet éñgun (abui: anyenyet ê biñgun): _("personal pronoun/pronom personel")_
ntôõ (abui: mintôõ): _("next/suivant")_
ê võndè: _("to represent/représenter")_
Áñgan díná d'á yê'êle jé ônyenyet éñgun é né aa avál avé bí nê belan anyenyet ê biñgun. Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
This lesson introduces personal pronouns and how they are used in the Bulu language. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Cette leçon sert d'introduction aux pronoms personnels and comment les utiliser dans la langue Boulou. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan04.htm