Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 02 - Ônyós Aa Õmvon Ê Bífíá
1. Bí á yé'é anê b'á kóbõ Búlu. Bí tame yé'é bifíá yà jôm ê jíá aa bifíá yà ábui.
a => me, f => mf, n => men: Ású bíôm yà éyoñ èfíá j'á tátè aa "a", ñgê ke "f", ñgê ke "nd", ñgê ke "s", ñgê ke "v", tót ê mêjô maná:
abo
mebo
akala
mekala
àkàn
mekàn
akõn
mekõn
aló |
|
meló |
|
amáñ
memáñ
asōñ
mesōñ
fa |
|
mefa |
|
fán
mefán
ndá
mendá
sên
mesên
tôk
metôk
viēk
meviēk
ndêk
mendêk
akók
akók
mekók
akúba
mekúba
añgõñ
meñgõñ
sàm
mesàm
2. d => m, j => m, w => m: Ású bíôm yà éyoñ èfíá j'á tátè aa "d", tót ê mêjô maná:
dí
mí
dís
mís
dômbá
mômbá
dóé
dóé
móé
dól
mól
wó
mó
jàl, màl
3. è => bi: Ású bíôm yà éyoñ èfíá j'á tátè aa "è", tót ê mêjô maná:
èbõbolo
bibõbolo
èbôñgá
bibôñgá
èfaka, bifaka
èkáñ
bikáñ
èkpwaé
bikpwaé
èláé
biláé
èkpwás
bikpwás
èlúm
bilúm
èsúá
bisúá
ètò
bitò
ètyita'a, bityita'a
èvó'o
bivó'o
èyáé
biyáé
ètòk, bitòk
èyõlè, biyõlè
ètúm, bitúm
4. õ => a: Ású bíôm yà éyoñ èfíá j'á tátè aa "õ", fol ê "õ" náa "a". Ású bive'ela'a, tót ê bífíá biná:
õnòn
anòn
õtétè
atété
õnyù
anyù
õtyeñ
atyeñ
5. j => b, m => b: Ású bíôm yà éyoñ èfíá j'á tátè aa "j", ñgê ke "m", fol'ékañgá yà átáta'a aa "b", ású bive'án, tót ê mêjô maná:
jàt
biàt
jáé
biáé
miñgá
biñgá
món
bón
móñgô
bóñgô
mõt
bõt
jiá, biá
jôm, bíôm
6. b => be, k => bek, nd => bend, ñg => beñg, ñn => bey, ny => beny: Ású bíôm yà éyoñ èfíá j'á tátè aa "b", ñgê ke "k", ñgê ke "nd", ñgê ke "ñg", ñgê ke "ñn", ñgê ke "ny", tót ê bifíá biná:
kálate
bekálate
ndômán
bendômán
ñgol, beñgol
nyak
benyak
bõmbõ, bebõmbõ
mvôn, bemvôn
ndaé, bendaé
ñgõè, beñgõè
ñnêñ, beyêñ
ñnôm, beyôm
nyó, benyó
7. j => m, n => m: Ású bíôm yà éyoñ èfíá j'á tátè aa "jo", ñgê ke "ju", ñgê ke "s", ñgê ke "z", tót ê bifíá biná:
jôé
môé
jōm, mōm
jua
mua
zēn, mezēn
8. mb => mimb, mf => mimf, ñk => miñk, ns => mins, ñg => meñg, ñn => miñn, ñnō => miñnō: Ású bíôm yà éyoñ èfíá j'á tátè aa "mf", ñgê ke "ñk", ñgê ke "ñna", tót ê bifíá biná:
mbé
mimbé
mfêk
mimfêk
mfóndé
mimfóndé
ntili
mintili
nzêzàk
minzêzàk
ñka
miñka
ñkút
miñkút
ñkõs
miñkõs
ñkòl
miñkòl
ñkúl
miñkúl
ñkún, miñkún
ñnóp
miñnóp
ñyõ
miñyõ
mbõk, mimbõk
mbòt, mimbòt
mfíáñ, mimfíáñ
nsámbá, minsámbá
nsílí, minsílí
ñgál, beyál
ñgul, ñguñgúl, miñguñgúl
ñnoñ, miñnoñ
ñkàñ, miñkàñ
ñkóñ, miñkóñ
ñkōñ, miñkōñ
ñkôñ, miñkôñ
ñkús, miñkús
ñnám, miñnám
ñnōm, miñnōm
9. Bifíá biziñ bí ne mbámêtán yà bifíá bifê. Abui ê yà bifíá bíte d'á vêêban ve ású éfas ôsú. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
món + èkon = mókon
bókon
fa + è + tyelê = èfatyelê
bifatyelê
abóñ + ñkôk = abóñkô'õ
10. Bifíá biziñ bí á vêêban anê jôm ê jíá èyoñ ése. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
tyia
ôndôndôõ
èsáñkáná
kpwet, sañga, zóñ, zõm
11. Bifíá biziñ bí á beleban ve ású ábui, biyoñ bíse. Ású bive'án, tót ê bífíá biná:
menyáñ
meyok
Mendím
menden, meló, menjáná, menyíñ, menyôlôk, mewôk, meye'elan, mílik.
12. Èjêt é ne nsámbá bífíá bí á timin ñgúmba jam èziñ. Biyoñ biziñ, èfíá é ne beleban étám náa é timíin jam èziñ. Bifíá biziñ ke bí á yiane beleban aa bifíá bifê èyoñ ése. Éyoñ õ bilí nsámbá bífíá nálè, èfí'és'é bil'ábui dé. Ású bive'án, tót ê bífíá biná:
nsámbá biñgá => minsámbá mí biñgá
akul + wó => akul ê wó
akul + abo => akul ábo = akul-ábo
akul ábo, mekul ê mebo
akul + mvús => akúl ê mvús
ñnôm + kúp => ñnôm ê kúp = ñnôm-ê-kúp
beyôm bê kúp
ñgál + kúp => ñgál ê kúp = ñgál-ê-kúp
beyál bê kúp
abôndôñ + õsôé => abôndôñ ôsôé (= ê vôm ôsôé w'á tátè)
mebôndôñ mê ôsôé => mebôndôñ m'ôsôé (= õsôé wúá ô bilí ábui mêbôndôñ)
mebôndôñ mê ásôé => mebôndôñ m'ásôé (= abui ásôé vedá õsôé ôse ô bilí ábôndôñ dé)
abôndôñ + fóé => abôndôñ ê fóé (= ê vôm ê fóé j'a só)
mebôndôñ mêfóé (= ê vôm ê mefóé m'á só)
13. Biyoñ biziñ, abui bífíá bí á beleban mfá'á yà timine jôm jíá. Ású ábui ê y'été, èfí'ése j'á vêêban aa abui dé. Ású bive'án, tót ê mam máná:
èlé
bilé
abóñ + èlé, abóñ élé (= abóñ ê dá yà élé jíá)
mebóñ m'élé (= abui mêbóñ yà élé jíá)
mebóñ bílé (= abui mêbóñ yà ábui bílé)
ñkôk
abóñ ñkôk (= abóñ dá yà ñkô'ô wúá)
mebóñ mê ñkôk (= abui mêbóñ yà ñkô'ô wúá)
mebóñ míñkôk (= abui mêbóñ yà ábui míñkôk)
mbañgá
èlé mbañgá
èbumá mbañgá
bibumá mimbañgá
14. Éyoñ jôm é nê ñgi'iti-ñgi'iti, ñgê jôm éte é tií aa èlé, bí á loene jôm éte náa akondán ñgê ke èbumá. Èyoñ èfíá ákondán ñgê k'èbumá j'á beleban aa bifíá bifê, èfas ése é bil'ábui dé. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
akondán, èbumá
akondán ê ndó'o, èbumá ndó'o
ñgòn
akondán ê ñgòn
mekondán mê ñgòn
15. Abui ê yà bíôm biziñ d'á vêêban aa zēn ê yà ê mefēs. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
fēs êe ñgòn, mefēs mê ñgòn
kôn
mefēs mê kôn
16. Éyoñ jôm é n'ánên é lõte fēs, bí á belane èfíá "dís". Ású bive'án, tót ê bífíá aa mêjô maná:
fôn
dís ê fôn, mís mê fôn
õwõndõ
dís ôwõndõ, mís m'ôwõndõ
17. Abui ê yà bíôm biziñ d'á vêêban náa "mbàñ". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
mbàñ ôtám, mimbàñ mí ôtám
mbàñ kômèn, mimbàñ mí kômèn
18. Bifíá biziñ, á dañ ê dañ afát, bí á vêêban ve anê jômê jíá biyoñ bíse. Ású bive'án, tót ê bifíá biná:
_("Some words, especially adjectives, are always used in singular."/"Certains mots, surtout les adjectifs, sont toujours utilisés au singulier.")_
ôsú
abeñ, abé, abúk, afìp, afom, anyep, ánye'ê, anyu, avóé, avôl, avúmán, awuta, ayàp, úmán
èbiasè, èkóbôkobõ, èjijin, èlēs, èmóñ, èndáman, èndêñêlá'á, èñgelezêk, èsôs, èvôl, fiañga, mbán, èñgúñ, èsas, èsémé, èsêmên, èsôs, ètám, ètun, èviele, èvoñõlõ, èvôl, èvôvoé, èwôlõ, èyõè
õbaañgam, õdóñ, õfena'a, õjeja'a, õjíbí, õkala, õkõlõt, õñgásê, õñgôñgõ, õñgbwátêñgbwát, õsón, õyête, õyó, õvúán, õkõlõt, õlún, õsesa
mbán, mvam, njem, njóñ, kaá (kaá mõt), ñgõmõtõ, ñkáñge, ñgbwa, ñkañete, ñkêkás, ñkoé
sóé, sôsóé
zaé, zõ'è, zôsõô, zòk
19. Bifíá biziñ, á dañ ê dañ afát, bí á vêêban ve anê ábui bíôm biyoñ bíse. Ású bive'án, tót ê bifíá biná:
_("Some words, especially adjectives, are always used in plural."/"Certains mots, surtout les adjectifs, sont toujours utilisés au pluriel.")_
bijañ, bikálák, bimàñ, bimo, bisô
mebiek, medu'án, menjáñ, mekua, melêp, melúman, mesap, mesep, miñyénè
20. Besesaalê bê ne bífíá bí teke tõñ mêjôntõm bí yé'è ya. Bifíá bíte bí á líti abui dáp mevále mevál. Ású bifíá biziñ, tót ê bífíá biná:
afu, bafu
fám
befám
kêk, mekêk
õkáé
mekáé
miñkêñe
bemiñkêñe
õkôk
mekôk
õlám, melám
biañ, mebiañ
tít, betít
abóñkô'õ, beabôñkô'õ
mbiáé, bebiáé.
ñgap, meñgap
21. Biyoñ biziñ, abui bífíá bí á beleban mfá'á yà timine jôm jíá. Ású ábui ê y'été, èfí'ése j'á vêêban aa abui dé. Ású bive'án, tót ê bífíá biná:
õzómêzómê ndá
("a building"/"(un) immeuble")
21. Éyoñ wo ê kate mbíáé mõt, wo jô na:
móne + èyõlé mõt
Ású bive'án, tót ê bífíá biná:
móne Èsían
móne Mvondõ
móne Bêlíñga
móne Mêñge
móne Kúlu
22. Éyoñ wo ê kate mbíáé bõt, wo jô na:
bón ê bê + èyõlé mõt
Ású bive'án, tót ê bífíá biná:
bón ê bê Meyo
bón ê bê Bitom
bón ê bê Memvôlá
bón ê bê Síi
bón ê bê Ndútumú
23. Tót ê bíyõlé meyoñ bíná:
Biyeñ, Ndoñ, Ñgoé, Zaman
Èjombo, Èsa-Ébeñ = Èsèébeñ, Èsa-Ékõtan = Èsèékõtan, Èsa-Éla'an = Èsèéla'an, Èsakóé, Èsaman, Èsazoé, Èsaábikula, Èsámenyum, Èsámvak, Èsá-ntõnda = Èsè-Éntõnda = Èsèéntõnda, Èsáñgok, Èsaáwoó, Èsátõlõ, Èsêl, Èsáñgbwam, Èsosim, Èvúzok.
Yèkombô, Yèbáé, Yèmbót, Yèmbôñ, Yèmekak, Yèmevoñ, Yèmfêk, Yèminsem, Yèmóñ, Yèmvak, Yémvam, Yèmvañ, Yènjõk, Yèñgap, Yétõtan, Yemeyema'a, Yèsok, Yèmveñ, Yèmejit, Yètom, Yètõtan, Yètyáñ, Yèvôl.
24. Tót ê bíyõlé meyoñ bíná:
Awóló, Babútè, Báyá, Befia, Bene, Ètôn, Èwõndõ, Fañ, Fôñ, Mvelê, Mvêle, Ntúmu, Ñgelafís, Awúsá, Máyá, Mvô' Ada, Mvô'õ Bêlíñga
25. Éyoñ wo ê kate ayoñ ê mõt èziñ, ñgê mõt a ne fám, ja' an'õkal'õvé, wo jô na:
monê + èyõlè áyoñ
Ású bive'án, tót ê bífíá biná:
Monê Yèkombô
Monê Babútè
Monê Yèbáé
Monê Befia
Monê Yèmekak
26. Éyoñ wo ê kate ayoñ ê bõt bèziñ, wo jô na:
bobê + èyõlè áyoñ
Ású bive'án, tót ê bífíá biná:
Bobê Yèmevoñ
Bobê Ñgelafís
Bobê Yèmfêk
Bobê Mvelê
Bobê Yèminsem
27. Éyoñ wo ê kate ayoñ ê miñgá, ja'a miñg'á at'a n'õkal'õvé, wo jô na:
ñgone + èyõlè áyoñ
Ású bive'án, tót ê bífíá biná:
Ñgone Èjombo
Ñgone Fôñ
Ñgone Èsèébeñ
Ñgon Ètôn
Ñgone Èsékõtan
28. Éyoñ wo ê kate ayoñ ê biñgá, wo jô na:
beñgo bê + èyõlè áyoñ
Ású bive'án, tót ê bífíá biná:
Beñgo bê Yèmóñ
Beñgo bê Mvêle
Beñgo bê Yèmvak
Beñgo bê Ntúmu
Beñgo bê Yémvam
29. Õnyelè 1: Vá'á ábui ê yà bífíá biná:
abá
afan
afúp
akáták
akòñ
aló
anyu
asú
anjēñ
añgámbá
dí
èbaé
èdúk
èfíásá
ètyímbí
èkõtõk
èláé
èbát
èlé
èlondó
èlobé
èlók
bilók
èkõndé
ènòñ
èsíñgi
ètò
èzíñgí
ètam
èwõñgá
èwólo
èyáñese
22. Õnyelè 2: Vá'á ábui ê yà bífíá bi:
abám
afúp
alên
asá
avót
èdúí
andìl
èwóman
èfíásá
èkùm
èlúm
ènòñ
èyêt
kôé
mbek, ntyóp, ntyóbé
mbêñ
mbé
mbón
mbek, ntyóp, ntyóbé
Ñká'álé
mfaká
mfêk
mfiñgá
mfóndé
ndi
njóñ
nlam
nlõñgá
nlô
ntúm
ntúm
ñgok
ñkán
ntôm
èmvõñgá
nsáñgá
ñkàñ
õsôé
õtyeñ
ènyônyóñ, ènyínyóñ
abôk, ajô, anjēñ, atôm, avêñ, èdùñ, èfôsé, èsáé, èyêm, mfíáñ, mfin, mfiñgá, mfíáñ, nlam, nláñ, nlêm, nsámbá, ñnám, ñkaná, ñkōñ, ñkôkòn, ñkásá, ñkòl, ñkán, õkpweñ, táñ
24. Ê báná bê ne jé?
Mimfèfè Bífíá
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
èla'é, (èla'aé) (abui: bila'é, bila'aé): comment/commentaire
ntôo (abui: mintô): next/suivant
õkom (abui: akom): adjective/adjectif
õmvon (abui: amvon): plural/pluriel
õnyônyós (abui: anyônyós): singular/singulier
Áñgan díná d'á líti avál avé bí nê líti náa jam é ne dá ñgê ke náa mam mê n'abui. Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
This lesson shows how to express the singular or plural of a word. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Cette leçon montre comment exprimer le singulier ou le pluriel d'un mot. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com